نقش فناوری در تقویت روابط اجتماعی سالمندان

در دهه‌های اخیر، فناوری‌های دیجیتال با شتابی بی‌سابقه در زندگی انسان‌ها نفوذ کرده‌اند و نحوة ارتباط، کار، آموزش و حتی تفریح را دگرگون ساخته‌اند. اگرچه نسل‌های جوان‌تر به‌سرعت با این تحولات همگام شده‌اند، اما گروه سنی سالمندان نیز به‌تدریج وارد فضای دیجیتال شده‌اند، گرچه با چالش‌هایی متفاوت. سالمندان به‌عنوان قشری آسیب‌پذیرتر در جامعه، به دلایل جسمی، روانی یا فرهنگی ممکن است در بهره‌مندی از فناوری با موانعی روبرو باشند. اما از سوی دیگر، همین فناوری‌ها می‌توانند ابزاری قدرتمند برای تقویت روابط اجتماعی، کاهش احساس تنهایی و افزایش کیفیت زندگی سالمندان باشند. این مقاله به بررسی تأثیرات فناوری‌های دیجیتال بر ارتباطات اجتماعی سالمندان پرداخته و راهکارهایی برای بهره‌گیری مؤثرتر از این ابزارها ارائه می‌دهد.

فناوری و تغییرات در سبک زندگی سالمندان

با افزایش سن، سالمندان معمولاً با کاهش ارتباطات اجتماعی روبرو می‌شوند. بازنشستگی، ازدست‌دادن همسالان، محدودیت‌های حرکتی و تغییر سبک زندگی، همگی می‌توانند منجر به احساس انزوا و تنهایی شوند. تنهایی، به‌ویژه در دوران سالمندی، می‌تواند به کاهش سلامت روان، افزایش خطر افسردگی و حتی افزایش ریسک بیماری‌های جسمی منجر شود.

در این شرایط، فناوری‌های دیجیتال می‌توانند نقشی نجات‌بخش ایفا کنند. ابزارهایی نظیر تلفن‌های هوشمند، شبکه‌های اجتماعی، تماس‌های ویدئویی، برنامه‌های پیام‌رسان، و حتی واقعیت مجازی، راه‌های جدیدی برای حفظ ارتباط با خانواده، دوستان و جوامع فراهم کرده‌اند.

ابزارهای دیجیتال مؤثر در بهبود ارتباطات اجتماعی سالمندان

۱. تماس‌های ویدئویی

یکی از ابزارهای مهم در کاهش حس تنهایی، امکان ارتباط چهره‌به‌چهره از راه دور است. برنامه‌هایی مانند WhatsApp، Skype و Zoom به سالمندان این امکان را می‌دهند تا با فرزندان، نوه‌ها و دوستان خود به‌صورت تصویری صحبت کنند. این نوع ارتباط، به‌ویژه در دوران پاندمی کرونا، نقش حیاتی در حفظ سلامت روان سالمندان داشت.

۲. شبکه‌های اجتماعی= ارتباطات اجتماعی سالمندان

باوجود برخی نگرانی‌ها درباره اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی، برای سالمندان این فضا می‌تواند فرصتی برای تعامل و یادگیری باشد. شبکه‌هایی مانند Facebook که در بین سالمندان محبوبیت بالاتری دارند، امکان اشتراک‌گذاری خاطرات، عکس‌ها و تجربه‌ها را فراهم می‌کنند و به آن‌ها حس تعلق و حضور در اجتماع می‌دهند.

۳. گروه‌های پشتیبانی آنلاین و فروم‌ها

انجمن‌های آنلاین برای سالمندان، چه به‌صورت محلی و چه بین‌المللی، بستری برای تبادل تجربیات، همدلی و یادگیری فراهم کرده‌اند. این فضاها همچنین امکان آشنایی با افراد هم‌سن‌وسال با علایق مشابه را فراهم می‌کنند که می‌تواند به تشکیل دوستی‌های جدید منجر شود.

۴. برنامه‌های آموزشی دیجیتال

آموزش آنلاین برای سالمندان نه‌تنها یک راه برای تقویت مهارت‌های فردی است، بلکه موجب تعاملات بیشتر با مربیان و دیگر فراگیران می‌شود. این ارتباطات آموزشی می‌توانند زمینه‌ساز شبکه‌های اجتماعی جدید و تعاملات معنادار باشند.

فرصت‌های پیشرو افزایش ارتباطات اجتماعی سالمندان

الف. تقویت استقلال سالمندان= افزایش ارتباطات اجتماعی سالمندان

با استفاده از فناوری، سالمندان می‌توانند بسیاری از امور روزمره خود را مستقلانه انجام دهند. مثلاً خرید آنلاین، دریافت خدمات پزشکی از راه دور (تله‌مدیسین)، استفاده از اپلیکیشن‌های یادآوری دارو، و غیره. این استقلال نه‌تنها کیفیت زندگی را افزایش می‌دهد؛ بلکه به حفظ عزت‌نفس آن‌ها کمک می‌کند.

ب. ارتباط با نسل‌های جوان‌تر

فناوری یک پل ارتباطی میان نسل‌هاست. سالمندانی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند، بیشتر در جریان زندگی فرزندان و نوه‌هایشان قرار می‌گیرند. همین موضوع می‌تواند باعث کاهش شکاف نسلی و ایجاد احساس نزدیکی بیشتر شود.

ج. امکان فعالیت‌های گروهی از راه دور

بسیاری از باشگاه‌ها و گروه‌های فرهنگی و ورزشی در فضای آنلاین جلسات مجازی برگزار می‌کنند. سالمندان می‌توانند در این جلسات شرکت کنند و در فعالیت‌های گروهی مانند کلاس‌های ورزش، کتاب‌خوانی یا جلسات گفت‌و‌گو مشارکت داشته باشند.

چالش‌ها و موانع

تنهایی در سالمندان و ایجاد ارتباطات اجتماعی

باوجود مزایای بسیار، ورود سالمندان به دنیای دیجیتال بدون چالش نیست. برخی از موانع عبارت‌اند از:

۱. نبود آموزش و سواد دیجیتال= کاهش ارتباطات اجتماعی سالمندان

بسیاری از سالمندان به دلیل ناآشنایی با تکنولوژی یا ترس از اشتباه‌کردن، تمایلی به استفاده از ابزارهای دیجیتال ندارند. نبود برنامه‌های آموزشی ساده و کاربردی، این شکاف را عمیق‌تر می‌کند.

۲. طراحی نامناسب ابزارهای دیجیتال

بسیاری از اپلیکیشن‌ها و سایت‌ها با طراحی‌هایی پیچیده، برای سالمندان مناسب نیستند. فونت‌های کوچک، گزینه‌های پنهان، یا دستورالعمل‌های غیرشفاف، کار با آن‌ها را دشوار می‌کند.

۳. نگرانی‌های امنیتی

ترس از کلاهبرداری‌های اینترنتی، سرقت اطلاعات یا مواجهه با اخبار نادرست، در بین سالمندان وجود دارد. آموزش‌های لازم در زمینه امنیت سایبری برای سالمندان هنوز به‌خوبی جا نیفتاده است.

راهکارها برای بهبود مشارکت دیجیتال سالمندان= افزایش ارتباطات اجتماعی سالمندان

برای اینکه سالمندان بتوانند از فناوری به‌درستی و به طور مؤثر استفاده کنند، مجموعه‌ای از اقدامات باید در سطح فردی، خانوادگی و نهادی انجام شود:

▪ آموزش‌های کاربردی و ساده

ارائه دوره‌های آموزشی حضوری یا آنلاین با محتوای ساده، عملی و با زبان قابل‌فهم می‌تواند سطح سواد دیجیتال سالمندان را ارتقا دهد.

▪ طراحی کاربرپسند ابزارها

شرکت‌های فناوری باید طراحی اپلیکیشن‌ها را با درنظرگرفتن نیازهای سالمندان انجام دهند. استفاده از فونت‌های بزرگ، گزینه‌های واضح و ساده‌سازی فرایندها از جمله این اقدامات است.

▪ حمایت خانوادگی= افزایش ارتباطات اجتماعی سالمندان

فرزندان و نوه‌ها نقش کلیدی در آموزش سالمندان دارند. همراهی خانوادگی در یادگیری فناوری می‌تواند انگیزة مضاعفی برای سالمندان ایجاد کند.

▪ ایجاد جوامع دیجیتال مخصوص سالمندان

پلتفرم‌هایی که به طور خاص برای سالمندان طراحی شده‌اند، می‌توانند حس امنیت، تعلق و تعامل مثبت را افزایش دهند.

نتیجه‌گیری

فناوری‌های دیجیتال می‌توانند پلی میان انزوا و ارتباط، میان خاموشی و حضور فعال باشند؛ به‌ویژه برای سالمندانی که در مرحله‌ای از زندگی قرار دارند که نیاز به ارتباط عاطفی و اجتماعی، بیش‌ازپیش احساس می‌شود. بهره‌گیری آگاهانه و هدفمند از ابزارهای دیجیتال می‌تواند نقشی مؤثر در بهبود کیفیت زندگی، تقویت روابط اجتماعی، و ارتقای سلامت روان سالمندان ایفا کند. با رفع موانع آموزشی و طراحی مناسب، می‌توان دنیای دیجیتال را به فضایی امن، مفید و دلنشین برای سالمندان تبدیل کرد.

منابع

1. (2021). Digital inclusion for older adults. World Health Organization.
2. Seifert, A., Cotten, S. R., & Xie, B. (2020). A Double Burden of Exclusion? Digital and Social Exclusion of Older Adults in Times of COVID-19. The Journals of Gerontology: Series B, 76(3), e99–e103.
3. Leist, A. K. (2013). Social media use of older adults: A mini-review. Gerontology, 59(4), 378–384.
4. Chopik, W. J. (2016). The benefits of social technology use among older adults are mediated by reduced loneliness. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 19(9), 551–556.
5. Czaja, S. J., et al. (2015). Factors predicting the use of technology: Findings from the Center for Research and Education on Aging and Technology Enhancement (CREATE). Psychology and Aging, 21(2), 333–352.
6. Peek, S. T. M., et al. (2016). Understanding changes and stability in the use of assistive technology by older people who are ageing in place: A scoping review. BMC Geriatrics, 16(1), 1–14.
7. Quan-Haase, A., Mo, G. Y., & Wellman, B. (2017). Connected seniors: How older adults in East York exchange social support online and offline. Information, Communication & Society, 20(7), 967–983.
8. Gallistl, V., et al. (2020). Digital participation of older adults: Internet use for interpersonal communication and social inclusion. Educational Gerontology, 46(12), 706–716.
9. Friemel, T. N. (2016). The digital divide has grown old: Determinants of a digital divide among seniors. New Media & Society, 18(2), 313–331.
10. Vines, J., Pritchard, G., & Wright, P. (2015). An age-old problem: Examining the discourses of ageing in HCI and strategies for future research. ACM Transactions on Computer-Human Interaction (TOCHI), 22(1), 1–27.
11. (2022). Cybersecurity and older adults: Trends and tips for safety online.
12. Sixsmith, A., & Gutman, G. (2013). Technologies for Active Aging.

چگونه تغذیه می‌تواند بر بهبود سلامت روانی سالمندان تأثیر بگذارد؟